Uzależnienie behawioralne: Przyczyny, objawy leczenie
XXI wiek generuje narastające problemy ze zdrowiem psychicznym, pociągając za sobą liczne uzależnienia. Obok uzależnień od substancji psychoaktywnych coraz głośniej mówi się o uzależnieniach behawioralnych, które są równie groźne dla zdrowia i życia człowieka.
Uzależnienia behawioralne koncentrują się nie wokół danej substancji, a zachowania. To jego podejmowanie przynosi jednostce ulgę. Uzależnić można się praktycznie od wszystkiego, w tym także do czynności, które co do zasady uznaje się za pozytywne i korzystne dla zdrowia jak np. sport.
Uzależnienie behawioralne: Co to jest?
Uzależnienie behawioralne definiuje się jako szkodliwe dla zdrowia psychicznego i fizycznego zachowanie kompulsywne, które oparte jest na przymusie określonego postępowania, bez względu na świadomość i dotkliwość wywoływanych szkód. Co to oznacza?
W przypadku uzależnień behawioralnych jednostka nie jest w stanie zaprzestać podejmowania danej aktywności/wykonywania danej czynności mimo tego, iż jest świadoma jej szkodliwego charakteru i negatywnych skutków. Przymus wykonywania czynności będącej przedmiotem uzależnienia jest silniejszy niż zdroworozsądkowa ocena sytuacji.
Charakterystyka uzależnień behawioralnych
Ogólnie rzecz biorąc – uzależnienie behawioralne jest przymusem regulowania stanów emocjonalnych poprzez zachowania nałogowe. Zachowania nałogowe przynoszą relaks, przyjemność i spokój. Uzależnienie behawioralne charakteryzuje się m.in.:
- rezygnacją z innych źródeł przyjemności/zadowolenia,
- brakiem możliwości zrezygnowania z konkretnej czynności,
- pojawianiem się objawów typowych dla zespoły abstynencyjnego,
- wzrastającą tolerancją na dozowanie przyjemności,
- intensyfikacją wykonywania czynności będącej przedmiotem uzależnienia,
- dobrym nastrojem i samopoczuciem podczas wykonywania czynności będącej przedmiotem uzależnienia,
- uciążliwymi nawrotami w przypadku zaprzestania wykonywania czynności będącej przedmiotem uzależnienia.
Ludzie uzależniają się od zachowań, ponieważ szukają w nich ekscytacji i przyjemności, ukojenia swoich emocji, oraz sposobu na radzenie sobie z wyzwaniami życiowymi, które bez tego wydawałyby się zbyt trudne do udźwignięcia.
Przyczyny uzależnień behawioralnych
Jednoznaczne wskazanie przyczyny rozwoju uzależnień behawioralnych nie jest możliwe. Powszechnie uważa się, że uzależnienia te rozwijają się na bazie uwarunkowań społeczno-kulturowych, psychologicznych, osobowościowych i ekonomicznych. Ponadto przyczyny wzmożonego rozwoju uzależnień behawioralnych w XXI wieku upatruje się m.in. w:
- zmianach społeczno-kulturowych,
- tworzeniu się społeczeństwa wolnych wyborów, w którym zaciera się granica między dobrem a złem, bezpiecznym a szkodliwym,
- konsumpcjonizmie,
- polaryzacji społeczeństwa,
- mediach społecznościowych,
- dysfunkcyjnym stylu funkcjonowania rodzin.
Przykłady uzależnień behawioralnych
Każda dekada XXI wieku niesie za sobą nowe uzależnienia. Obecnie przyjmuje się, że przedmiotem uzależnienia behawioralnego może być praktycznie każda czynność – od oglądania telewizji, po uzależnienie od zabiegów medycyny estetycznej i chirurgii plastycznej. Poniżej omawiamy kilka przykładów najczęściej diagnozowanych uzależnień behawioralnych.
Patologiczny hazard
Osoba uzależniona od hazardu odczuwa przede wszystkim ogromny wewnętrzny przymus grania. Nie może się powstrzymać mimo świadomości konsekwencji uprawiania hazardu. Wspólną cechą osób uzależnionych od hazardu jest przeświadczenie, że gra poprawi ich sytuację finansową, traktują więc grę nie tylko jako rozrywkę, ale jako zarobek czy źródło dochodu. Ponadto nałogowi hazardziści są przekonani o tym, że ich działania mają wpływ na grę, a co za tym idzie jej wynik nie jest losowy, ale zależy od ich wiedzy, doświadczenia i kompetencji.
Do objawów uzależnienia od hazardu należy zaliczyć:
- gra o wysokie stawki doprowadzająca do dużych strat,
- gracz musi zaciągać pożyczki, aby spłacić długi,
- okłamywanie otoczenia, ukrywanie problemu,
- oddalenie się gracza się od rodziny, pojawiają się wyrzuty sumienia, depresja,
- narastające długi i zniecierpliwienie wierzycieli wprowadza gracza na drogę przestępstwa,
- gracz ma myśli samobójcze, jego rodzina się rozpada (częste popadanie w uzależnienie od leków lub alkoholu).
Seksoholizm
Uzależnienie od seksu, zwane także seksoholizmem, erotomanią i hiperseksualizmem, to zaburzenie polegające na wzmożonym popędzie seksualnym, który przejawia się w potrzebie częstego podejmowania różnego rodzaju aktywności seksualnej w tym także ryzykownych zachowań seksualnych z przygodnymi aprtnerami.
Do symptomów uzależnienia od seksu należą:
- utrata kontroli nad zachowaniami seksualnymi i wynikające z tego negatywne konsekwencje,
- brak możliwości zmiany swojego postępowania,
- ciągłe powroty do zachowań autodestrukcyjnych i ryzykownych sytuacji oraz podejmowanie prób ich ograniczenia,
- fantazjowanie, obsesyjne myślenie o seksie oraz rosnąca ilość doznań seksualnych,
- poważne zmiany w usposobieniu na skutek podejmowania zachowań seksualnych,
- zaniedbywanie rodziny i potrzeby odpoczynku.
Uzależnienie od Internetu
Szokującym może być fakt, że uzależnić można się również od osiągnięć cywilizacyjnych, takich jak telewizor, telefon, gry komputerowe czy internet.
Ważne jest to, jak reagujemy na brak dostępu do przedmiotu potencjalnego uzależnienia. Jedną z metod autodiagnozy jest analiza własnego zachowania w czasie braku dostępu do obiektu problemu. Często bardzo trudno odróżnić osoby, które nadużywają internetu od osób uzależnionych. Niestety internetu nadużywają obecnie prawie wszyscy. Bo jak nazwać potrzebę sprawdzania Facebooka 15 razy w ciągu godziny?
Do objawów wskazujących na problem uzależnienia, należy zaliczyć:
- uporczywe, częste myślenie o przedmiocie problemu, pojawiające się również we śnie,
- obniżenie nastrój w chwilach, gdy korzystanie z „obiektu” jest niemożliwe,
- destrukcja, związana z rezygnacją z innych istotnych czynności, obowiązków lub rezygnacją z nich w związku z korzystaniem z internetu,
- zaniedbywanie rodziny, pracy, nauki, życia towarzyskiego, a nawet snu czy jedzenia.
Leczenie uzależnienia behawioralnego
Podobnie jak w przypadku uzależnień od substancji psychoaktywnych, rozpoczęcie leczenia uzależnienia behawioralnego wymaga świadomości i akceptacji problemu. Osoba uzależniona musi sobie uświadomić swój problem i zaakceptować to, że potrzebuje pomocy.
W leczeniu uzależnień behawioralnych rekomendowana jest terapia poznawczo-behawioralna. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) to jedna z najbardziej skutecznych i uznanych form psychoterapii. Jej głównym celem jest identyfikacja i modyfikacja negatywnych wzorców myślowych i behawioralnych, które mogą prowadzić do problemów emocjonalnych i psychologicznych. Dzięki tej terapii pacjenci uczą się rozpoznawania i kwestionowania swoich szkodliwych przekonań, co pozwala im na rozwijanie zdrowszych strategii radzenia sobie z trudnościami. Kluczem do sukcesu w CBT jest współpraca między terapeutą a pacjentem, gdzie pacjent jest aktywnie zaangażowany w proces terapeutyczny.