Jak działa uzależnienie?

Przedmiotem uzależnienia może być praktycznie wszystko. Objawia się ono ciągłym dążeniem do zażywania danej substancji bądź wykonywania danej czynności, osłabieniem woli, spadkiem tolerancji na działanie oraz obsesją na punkcie zdobywania środka uzależniającego. Dzięki postępom w badaniach mózgu wiemy, iż nałóg to jego chemiczne zaburzenie. Dlatego też tak często zdarzają się nawroty choroby oraz niepowodzenia w jej leczeniu. Co więcej, niektóre osoby posiadają genetyczne predyspozycje do popadania w uzależnienia. Jest ono wyniszczające zarówno psychicznie jak i fizycznie. Prowadzi do zaniedbywania wszelkich obowiązków oraz relacji społecznych. Wszystko schodzi na drugi plan w starciu z nałogiem. Osoby uzależnione nie potrafią racjonalnie ocenić sytuacji, mają skłonności destrukcyjne i żyją w zaprzeczeniu, co do swojej choroby. 

Mechanizmy powstawania uzależnień

W powstawaniu uzależnienia mogą brać udział trzy psychologiczne mechanizmy, które uniemożliwiają prawidłowe działanie. To one sprawiają, że przyjmowanie danej substancji lub wykonywanie czynności przestaje być wyborem, a staje się koniecznością. Należą do nich:

• mechanizm nałogowego regulowania uczuć;
• mechanizm iluzji i zaprzeczania;
• mechanizm rozproszonego i rozdwojonego “ja”. 

Mechanizm nałogowego regulowania uczuć

Mechanizm ten znany jest również przez osoby zdrowe, które przy pomocy alkoholu chcą poprawić sobie humor, rozluźnić się czy zapomnieć o stresie. Potrafią jednak uzyskać je w inny sposób, a dla alkoholika jest to jedyne wyjście i główne źródło odczuwanych emocji. Odczuwa on głód alkoholowy w każdej sytuacji, z którą nie potrafi sobie poradzić. Gdy spożyje wysokoprocentową substancję, wówczas odczuwa ulgę. Nie trwa jednak zbyt długo, a po spadku stężenia alkoholu we krwi znowu odczuwane są nieprzyjemne dolegliwości i następuje powrót do picia. W ten sposób mamy do czynienia z błędnym kołem, które zaczyna jednak być coraz większe, gdy na skutek rozwoju choroby pojawiają się kolejne problemy. Mogą być one związane z problemami zawodowymi, rodzinnymi czy finansowymi. Słabe samopoczucie jest coraz gorsze, przez co pojawia się coraz większy głód i konieczność zaspokojenia go. 

Mechanizm iluzji i zaprzeczania

Osoby uzależnione, zwłaszcza na początku, nie przyznają się do swojej choroby. Najpierw w ogóle nie zdają sobie sprawy z posiadanego problemu, potem starają się go zatuszować, a następnie zaczynając obwiniać wszystkich naokoło. Często obwiniają za swoje problemy innych, a także minimalizują swoje czyny i nie biorą odpowiedzialności za to, co robią. Mają nadzieję, że nieprzyjemne sytuacje same przeminą z czasu. Zwykle też koloryzują swoje wspomnienia, przez co zapamiętują je jako wspaniałą zabawę.

Mechanizm rozproszonego i rozdwojonego „ja”

Przedmiot uzależnienia przejmuje stopniowo kontrolę nad chorym, który sprawia, że przestaje on kierować swoim życiem. Nie ma zupełnie wpływu na otaczającą go rzeczywistość, gdy jest pod wpływem odurzającej substancji wzrasta jego poczucie własnej wartości, ma poczucie, że wszystko dobrze zaczyna się układać. Z kolei, gdy środek psychoaktywny przestaje działać, zaczyna cierpieć i odczuwać wstyd. Wówczas znowu sięga po przedmiot swojego uzależnienia, aby nie doświadczać już tych przykrych emocji. W ten sposób chory ma jakby dwie twarze, zupełnie inne, w zależności, w jakim jest stanie. Dlatego też używki zaczynają kierować całym życiem uzależnionego. W skrajnych przypadkach mechanizm ten może skończyć się nawet samobójstwem.

Powstające uzależnienie a funkcjonowanie

Wymienione mechanizmy uzależnienia pomagają w systemie funkcjonowania osoby chorej. Każdy stan emocjonalny może doprowadzić do pragnienia substancji bądź zachowania, które dodatkowo uruchamia bezbronność i nieprawidłową orientację wobec pojawiających się zagrożeń. Czasem jednak do uzależnionego dochodzą sygnały o szkodach, które wystąpiły, co wprowadza go w poczucie winy i wstydu, przez co na chwilę postanawia zrezygnować z niebezpiecznej substancji lub zachowania. Po krótkim czasie jednak zostaje włączony mechanizm iluzji i zaprzeczania i wszystko wraca do poprzedniego stanu. 

Aby pomóc osobie uzależnionej, należy podjąć różne działania, mające na celu powstrzymanie funkcjonowania mechanizmów związanych z uzależnieniem oraz rozwiązanie problemów osobistych. Zazwyczaj u chorego rozpoznaje się różnego rodzaju zaburzenia psychiczne i fizyczne, które mogą tworzyć poważne zagrożenia dla zdrowia i życia. One także stanowią obciążenie, wywierające wpływ na postępowanie związane z przyjmowaniem psychoaktywnych substancji lub wykonywaniem pewnych czynności. Same w sobie wymagają więc rozwiązania poprzez całkowicie usunięcie lub złagodzenie, gdyż utrudniają normalne funkcjonowanie i przyczyniają się do dalszego rozwijania nałogu. Jest to konieczne, a jednocześnie nie przynosi zasadniczych postępów w terapii uzależnień. Pomaganie uzależnionemu wymaga więc wielopłaszczyznowych oddziaływań, dla powstrzymania mechanizmów uzależnienia oraz dla rozwiązania problemów osobistych, stanowiących stałe źródła czynników aktywizujących te mechanizmy.